Albor, esplendor e decadencia da peregrinación

En pleno fragor da batalla, o apóstolo Santiago aparece espada en man a lombos do seu famoso cabalo branco atacando aos infieis. Os cristiáns vencen contra prognóstico e o mito xacobeo traspasa definitivamente os Pireneos. Nace o apelativo de Santiago Matamoros. No século X a peregrinación a Compostela é un feito consolidado na cristiandad. É a época do camiño da costa, máis seguro que os do interior, expostos a correríalas árabes. Será a partir do ano 1000 cando se popularicen as peregrinacións a Santiago, como antes o fixesen os romeus con Roma ou os palmeiros con Xerusalén. Os monarcas comprenderon que manter o Camiño libre e expedito era asegurarse unha vía de vital importancia económica, comercial e militar para controlar o seu territorio. Dous son os reis que máis apoiarán a ruta xacobea: o navarro Sancho III o Maior e o castelán Alfonso VI. O Camiño dótase dunha serie de infraestruturas (calzadas e pontes) e de lugares asistenciais para o peregrino. Fundamentais neste campo foron as ordes relixiosas hospitalarias, entre as que destaca a de Cluny.

A primeira eclosión nas peregrinacións a Santiago prodúcese nos séculos XI e XII, coincidindo co esplendor da arte románico. En 1122 o Papa Calixto II proclama Ano Santo Xacobeo aquel en o que o 25 de xullo coincida en domingo. Multitudes de xentes comezan a chegar de todas partes de Europa dando un toque cosmopolita ás cidades polas que pasa o itinerario. O Camiño Francés é o máis utilizado e por Roncesvalles constátanse miles e miles de peregrinos nestes anos, máis tarde coa conquista de Zaragoza habilitaríase o ramal de Somport a Ponte A Raíña. As antigas calzadas romanas de Bordeus a Astorga, pasando por Vitoria e Briviesca, e de Astorga a Iria Flavia serven de base á ruta xacobea e xorden gran cantidade de burgos e cidades que acollen unha nova clase urbana de artesáns e comerciantes, a maioría francos.

A partir do século XIV o Camiño entra en declive, a peste negra ha decimado a poboación europea, a cristiandad comeza a dividirse (os protestantes consideraban as peregrinacións como actos populacheiros), o mundo ensánchase e os monarcas dedican os seus esforzos a conquistar novos mundos. Nos séculos XVII e XVIII mellóranse as comunicacións e o Camiño recobra parte do prestixio e recibe peregrinos ilustres, con todo no XIX os librepensadores, os descubrimentos científicos, a revolución industrial e o desenvolvemento urbano non levan ben cun modo de vida con reminiscencias medievais. Foi tan aguda a crise que en 1884 o papa León XIII tivo que declarar verdadeiros os restos do Apóstolo reaparecidos nunhas escavacións (escondéronse no século XVI ante as ameazas das incursións inglesas comandadas polo pirata Francis Drake). Hoxe en día a peregrinación a Santiago parece recobrar o esplendor de outrora, e en 1985 a UNESCO declarou a ruta xacobea como Patrimonio Universal da Humanidade.