Camiño Inglés

A travesía polo temible océano

"Non se pensa en rir cando se embarca para Santiago. Para moitos é unha dor. Desde que se sobe a bordo en Sandwich, en Winchelsea, en Bristol, ou alí onde se pode, o corazón empeza a tremer. Leva rápida a canoa, mariñeiro, para que os nosos peregrinos se divirtan un pouco, xa que algúns gemirán antes de que sexa medianoite". Así reza este inquietante fragmento do poema Pilgrims Sexa-Voyage and Sera-Sicknes. Si a peregrinación por terra era todo un reto de supervivencia, a marítima, en ocasións, aínda puña máis a proba as aptitudes e a fe do peregrino. Nos séculos temperáns da peregrinación a Santiago, a bordo de naves mercantes medievais de tipo kogge e hulk, hacinados como unha mercadoría máis e tras pagar a custosa pasaxe de ida e volta, os peregrinos de allende os mares dirixíanse ao País de Santiago.

A odisea marítima até as costas de Galicia e do Cantábrico gozou de moito auxe entre os séculos XII e XV. Mentres que un peregrino a pé empregaba, no mellor dos casos, unha estación do ano ou varias para ir e regresar de Santiago, por mar podía consumir de dez días a tres semanas, como máximo, sempre dependendo das tempestades, a dirección dos ventos e mil e un imprevistos. Conforme as peregrinacións fixéronse máis frecuentes, os armadores tiveron que solicitar para cada viaxe algún dos permisos da Coroa, que lles autorizaba a embarcar un número determinado de peregrinos. Durante a travesía, os perigos podían axexar tanto do exterior como do interior da nave. Os pasaxeiros con menos recursos viaxaban en condicións deplorables, expostos a infeccións ou a enfermar por comer alimentos en mal estado.

Segundo cita o historiador e especialista en temática xacobea, Francisco Singul, no prólogo da obra Os Camiños da mar a Santiago de Compostela "Escandinavos, flamencos e británicos foron os pobos que, pola súa situación na fachada atlántica, empregaron con maior empeño as vías marítimas para alcanzar A Coruña, Ferrol, Ribadeo, Muros e Noia" . Noruegueses como o rei Sirgud Jorsalafar en 1108 ou San Reginaldo III no ano 1151 viaxaron a Galicia, como apunta o profesor Vicente Almazán en Dinamarca Xacobea, Historia, Arte e Literatura. Almazán tamén cita a magna expedición de 1217, onde participaron daneses, noruegueses, renanos e frisóns, e recolle as palabras do cronista: "tendo o vento ao noso favor chegamos o venres seguinte á Coruña, ancorando os nosos navíos saímos ao día seguinte cara a Compostela e despois de ir a adorar a Deus e ao Santo Apóstolo regresamos á Coruña onde tivemos que esperar nove días a que se acougasen os ventos que nos eran contrarios".

Os ingleses utilizaron sobre todo os portos de Dartmouth, Plymouth, Bristol, Southampton, Londres e Newcastle para embarcar cara a Galicia. Os irlandeses fixeron o propio desde Galway, Kinsale e Dublín, segundo recollen Feliciano Novoa e Pilar Ramos nOs camiños da mar a Santiago de Compostela. A Rochelle, Bordeus e Bayona tamén viron desembarcar peregrinos que continuaban a pé polo Camiño Francés. No Cantábrico, portos do Camiño da Costa como os de San Sebastián, Castro Urdiales, Laredo, Xixón e Ribadeo, foron tamén recorrentes. "A Coruña considerábase o porto de Santiago", como engade Vázquez de Parga no primeiro tomo dAs Peregrinacións a Santiago de Compostela. Varios autores dos aquí comentados fan alusión ao Ano da Perdonanza de 1434, cando se autorizou o embarque de 2.310 peregrinos, debido ao cal o prezo dos dereitos de ancoraxe no Porto dA Coruña aumentaron de 2.000 a 14.000 maravedíes. En palabras de Braulio Valdivieso en Aventura e Morte no Camiño de Santiago: "a ansia dos xacobeos era chegar á Tumba Apostólica ou errar até a morte que transportaba á vida eterna" .

De itinerario mixto a só terrestre:

Tempos fai que nin os mercantes ateigados de peregrinos levan as súas áncoras no sur de Inglaterra, nin os portos do golfo Ártabro reciben peregrinos ojerosos e tambaleantes. Actualmente, o Camiño Inglés é unha realidade ben distinta, un itinerario só terrestre que parte de Ferrol, case exclusivamente, e dA Coruña. As dársenas ferrolás han eclipsado o protagonismo do porto hercúleo, vindo a menos en termos xacobeos porque os 75 quilómetros que lle separan de Santiago non son suficientes para obter a Compostela. Tanto un como outro itinerario foron transitados asiduamente. Así o testemuñan as crónicas dos camiñantes e a referencia aos diferentes hospitais de peregrinos medievais, como os dA Coruña, Ferrol, Neda, Pontedeume, Miño, Paderne, Betanzos, Sigrás, Bruma e Poulo, dos que quedan mostras ou sucesores modernos.

Un dos pais modernos deste itinerario, recuperado no ano 1991, é o nedense Manolo Grueiro, que nos achegou innumerable información para a preparación da guía e que mesmo camiñou connosco durante varias etapas. A fixación do trazado e a súa recuperación foi posible grazas á tarefa mancomunada de persoas e concellos. Valéndose de fontes documentais - crónicas de Sarmiento, Vales Villamarín, Vázquez Rey - foron desenvolvendo un traballo de campo arduo, difundíndoo posteriormente. Nun par de décadas os centos de peregrinos que o transitaron os primeiros anos convertéronse en miles. No Ano Santo de 2004, dando un repaso ás estatísticas elaboradas pola Oficina do Peregrino de Santiago, percorrérono 3092 persoas. En 2010, tamén Ano Santo, foron 6442, máis do dobre. E en 2013, sen ser ano xubilar, só até setembro pasaran máis de 4.000 peregrinos.

Entre Ferrol e Santiago de Compostela, a ruta máis seguida, hai 122 quilómetros. Recomendamos, se os días o permiten, percorrer tamén os 34 quilómetros que ten o tramo dA Coruña. Ambos os camiños fanse un só ás portas de Hospital de Bruma. Desde Ferrol percórrense os concellos do propio Ferrol e os de Narón, Neda, Fene, Cabanas, Pontedeume, Miño, Paderne, Betanzos, Abegondo, Mesía, Ordes, Oroso e Santiago. O dA Coruña transita polo propio da capital e polos de Culleredo, Cambre, Carral, Abegondo e Mesía, onde se une ao itinerario de Ferrol.

O Camiño discorre durante as primeiras xornadas pola comarca natural dAs Mariñas Coruñesas onde as rías de Ferrol, Ares, Betanzos e A Coruña conforman o golfo Ártabro, o magnus sinus artabrorum que citaron os romanos. O camiño dos peregrinos cruza as desembocaduras dos ríos Xubia, Eume, Lambre e Mandeo, xa en Betanzos, rodeado dunha paisaxe que exhibe ao mesmo tempo mostras do litoral galego co frondoso interior. Despois, como apuntaba María Pilar de Torres Lúa nOs Camiños de Santiago e a Xeografía de Galicia, ?en escasos quilómetros pásase do nivel do mar aos 400-500 metros, que hai que remontar para saír das Mariñas e entrar na Terra de Ordes, cruzando o municipio homónimo e o de Oroso. Grazas á proximidade do mar as temperaturas son suaves ao longo de todo o ano, como sinalaba María Pilar de Torres ?non hai invernos rudos e longos e as xeadas resultan descoñecidas, e os veráns tampouco se caracterizan por calores abrasadoras.

A sinalización:

As frechas amarelas e as clásicas mouteiras con vieira e indicador de distancia balizan o Camiño Inglés do mesmo xeito que no resto de rutas xacobeas en Galicia. Dos dous tramos, o que máis flojea é o que vén dA Coruña, o menos transitado pero non por iso o menos importante. Sen ser mala, a sinalización presenta algúns puntos conflitivos, sobre todo na propia capital e nO Portazgo (Concello de Culleredo). Ademais, as frechas xa blanquean nalgúns puntos. No caso das mouteiras, algúns van necesitando unha substitución ou unha rehabilitación. Por suposto que nas mouteiras escasean as tablillas que sinalan a distancia, xa que continúan sendo o suvenir máis apreciado polos pseudoperegrinos. O tramo Ferrol-Santiago está bastante mellor sinalizado e a saída de Ferrol é a única que pode expor problemas, sobre todo o inicio. Do mesmo xeito que no outro, non vén de máis un repaso ás mouteiras, algúns deles partidos, e un repintado de frechas

Albérguelos:

Sete albergues públicos e seis privados, balizan este itinerario setentrional para dar servizo a esta ruta aínda descoñecida por moitos, pero con grandes atractivos para o peregrino. Houbo que esperar case dúas décadas, até 2010 e 2013, a que se fraguase a apertura de albergues en Pontedeume e Betanzos, concellos que terían que habelos aberto anos antes. Cada vez que se abre un albergue novo, automaticamente aumenta o número de peregrinos. É unha operación matemática simple na que gana unha gran parte e na séguese suspendendo, Aínda así, Sigüeiro, a última poboación de servizos antes de Santiago, continúa sendo o punto máis necesitado do Camiño Inglés. Sen albergue municipal para romeus, aínda que con tres albergues privados e suficiente oferta hostaleira que suple a falta de devandito albergue municipal.

 

Bibliografía:

Itinerario dá Ruta Xacobea Camiño Inglés, obra de Manuel P. Grueiro. Os textos e planos, que inclúen un extenso traballo de campo, foron editados polo Concello de Neda.

Os camiños da mar a Santiago de Compostela, obra asinada por Feliciano Novoa Portela e Pilar Ramos Vicent, con prólogo de Francisco Singul. Editada en 2010 por Lunwerg S.L. e Ministerio de Defensa.

Camiño Inglés, editado pola Xunta de Galicia con motivo do Xacobeo 2010, con textos de Francisco Singul.

O Camiño Inglés, de Alicia Carrera Gómez, editado pola Nosa Terra.

Dinamarca Xacobea, de Vicente Almazán. Editado pola Xunta de Galicia con motivo do Ano Xacobeo de 1999.

As peregrinacións a Santiago de Compostela, obra en tres volumes de Luís Vázquez de Parga, José María Lacarra e Juan Uría Ríu. Consultouse un facsímil editado polo Departamento de Educación e Cultura do Goberno de Navarra en colaboración con Iberdrola da edición publicada en 1948 polo Consello Superior de Investigacións Científicas.

As Peregrinacións Xacobeas, obra en tres volumes de Luciano Huidobro e Serna e varios colaboradores publicada por primeira vez en 1950 e 1951. Consultouse a edición realizada pola Deputación Provincial de Burgos e Iberdrola con motivo do Ano Santo de 1999. No tomo III, nos apartado Camiños Secundarios, dedica varias páxinas ao Camiño desde A Coruña e Neda a Santiago.

Os Camiños de Santiago e a Xeografía de Galicia. Rutas, Paisaxes, Comarcas, de María Pilar de Torres Lúa. Editado pola Xunta de Galicia con motivo do Ano Xacobeo de 1999.