Recuperando camiños

Una provincia como Zamora, que conta con cinco camiños históricos e tradicionais que discorren por 500 km de territorio, dispón dun amplo patrimonio inmaterial polo que poden avanzar cara a Compostela miles de peregrinos, atravesando unha porcentaxe moi importante dos pobos do seu territorio, e aos que podemos converter nos nosos mellores embaixadores para que difundan o rico patrimonio que conservamos.

Con todo, esta extensa rede de camiños require un mantemento constante para que estean perfectamente acondicionados e sinalizados, eliminando os puntos negros que os peregrinos puidesen atopar, o que representa una ardua tarefa e un despregamento de medios humanos considerable; ademais, esta provincia, nos últimos anos, viuse afectada por dous grandes proxectos de infraestruturas de comunicación: a autovía da Ruta da Prata entre Zamora e Benavente e a nova liña férrea de alta velocidade de Madrid a Galicia.

Estes proxectos afectaron directamente a dous dos cinco camiños xacobeos: a autovía alterou de forma considerable algúns tramos polos que discorre a Vía da Prata, mentres que o tendido ferroviario de Alta Velocidade viu modificado durante o tempo que duraron as obras, o itinerario do Camiño Sanabrés, precisando establecer camiños alternativos que, una vez concluídas estas, imponse recuperar, na medida do posible, o trazado orixinal. Era, por tanto, necesario acometer durante a execución de ambos os proxectos una revisión dos nosos camiños, eliminando aqueles puntos que podían representar algún risco paira os peregrinos, establecendo itinerarios alternativos e adecuando a sinalización, en moitas ocasións precaria e confusa, e que agora necesita ser actualizada.

O obxectivo resultaba ambicioso tendo en conta a cantidade de quilómetros que era necesario revisar, e paira una asociación de recente creación, como é a Asociación Zamorana dos Camiños de Santiago, que apenas dispón de medios, afrontar este proxecto era practicamente inviable.

A Asociación carece de calquera tipo de axuda institucional, polo que son os propios socios os que se fan cargo de todos os gastos que leva realizar este proxecto: desprazamentos, pintura, confeccionar soportes metálicos e de madeira… Afortunadamente, un grupo deles foise alternando paira realizar estas tarefas de adecuación dos camiños, o cal, ao longo dos dous últimos anos, un día á semana, dedicouse á tarefa de reacondicionar e sinalizar os nosos camiños xacobeos.

Os dous primeiros camiños que este grupo de voluntarios afrontou de forma simultánea, foron a Vía da Prata desde o límite con Salamanca, e o tramo do noso Camiño Zamorano-Portugués, desde a capital até a fronteira con Portugal en Quintanilha.

Posteriormente fóronse revisando o Camiño de Levante, que entra na provincia por Villafranca do Douro, continuando por Toro e Villalazán até chegar a Zamora; e o Camiño do Sueste, que por Villalpando enlaza coa Vía da Prata en Benavente.

Tamén se actuou no tramo do Camiño do Tera, continuación desde Benavente até Santa Marta de Tera, onde enlaza co Camiño Sanabrés, Por último, o Camiño Sanabrés, que é a principal arteria que seguen os peregrinos que proceden do sur ou de levante. Neste camiño, una vez pasado Ponte Quintos, houbo que acometer una tarefa importante paira salvar un pequeno regato que en época de intensas choivas resultaba complicado paira os peregrinos superar, habilitando uns chanzos con madeira, pedras e terra.

Sen dúbida o tramo máis complexo e cuxa revisión se foi pospondo no tempo, foi o comprendido entre Poboa de Sanabria e o alto da Canda, límite coa comunidade galega.

Primeiro foi o confinamento pola pandemia e finalmente a chegada do inverno, foron atrasando este necesario traballo de acondicionamento paira dar por concluída a sinalización dos camiños en Zamora.

Os novos túneles e viadutos do ferrocarril na comarca da Alta Sanabria –especialmente na subida á Portilla de Padornelo e ao tramo comprendido entre Aciberos e Lubián–, eran os que alteraran máis o itinerario deste camiño, deber desviar os peregrinos por trazados alternativos, como foi a beiravía da estrada N-525 paira cruzar o Alto de Padornelo ou un tramo que no ano 2015 a Asociación sinalizou xunto co concello de Lubián, aínda que a variante supuña eludir o paso por Aciberos.

Una vez que as obras concluíron, a Asociación Zamorana dos Camiños de Santiago levou a cabo a revisión deste último tramo, contando paira iso coa inestimable colaboración de D. Felipe Lubián, alcalde de Lubián, quen una vez máis mostrou a súa inquietude e desvelo no mantemento dos camiños, percorrendo e informando dos antigos trazados que seguían os peregrinos, recuperando desa forma os camiños tradicionais.

O Concello de Lubián acondicionou e rozado a subida ao porto do Padornelo seguindo trázaa orixinal, discorrendo de novo por unhas paraxes cargadas de gran beleza natural. No entanto, ao comezar a subida propiamente dita, hai que cruzar un pequeno arroio, que apenas leva auga durante a maior parte do ano, pero en época de choivas o seu paso pode resultar complicado, polo que provisionalmente sinalizouse un curto trazado alternativo ata que se instale unha pequena ponte de madeira.

Una vez superado o porto e cruzado o pobo de Padornelo, chega o peregrino a Aciberos. Tamén aquí ten que afrontar o paso por un camiño murado que adoita estar encharcado ao discorrer por el as augas que baixan da montaña. A alternativa, de non haber una solución válida sen alterar a pureza do lugar, será a de continuar pola estrada local até o pobo. Algo similar ocorre no itinerario até A Canda: non ofrece maiores problemas, salvo algúns lugares nos que os aliviadoiros de auga da montaña, en épocas chuviosas, poden embarrar excesivamente algúns tramos do camiño; como noutros lugares na zona, as alternativas son escasas, dada a orografía e a dificultade no acceso paira levar a cabo os traballos precisos paira solucionar o problema.

Os voluntarios da asociación que estiveron revisando e sinalizando este último tramo do camiño, fixérono esperando e desexando que os peregrinos que o percorran atopen nestas paraxes esas paraxes únicas e gratificantes que, talvez, é o que viñan buscando, gozando da harmonía coa natureza, que lle favorecerán, sen dúbida, a chegar ao verdadeiro obxectivo da peregrinación.

É una satisfacción poder dar por concluído este proxecto de mellora e sinalización dos nosos camiños, recuperando os trazados orixinais e evitando o perigo que representa a estrada paira aqueles que se vexan forzados a ir camiñando pola beiravía, especialmente en tramos como o da subida do Padornelo, onde se conseguiu habilitar un trazado que sempre se utilizou e estaba a ser invadido pola maleza e caera en desuso co paso do tempo.

Agradecer aos voluntarios da Asociación Zamorana dos Camiños de Santiago, que dedicaron con entusiasmo o seu tempo, paira mellorar o trazado que van seguindo os peregrinos no seu camiño a Compostela.