PAZO DE SAN ISIDRO - MONDOÑEDO

O Pazo de San Isidro en Mondoñedo é o pazo máis grande da comarca, como o é tamén o seu pombal, foi a Torre Vella, así denominada nos documentos medievais, xurisdición civil e criminal, conserva o rolo de xustiza desaparecidos, estes últimos, por orde de Napoleón a principio do século XIX.

Na propiedade atopouse un miliario romano e consérvase parte da calzada romana: o estudioso galego Trapero Pardo afirmaba que “Brea” ou “Bria” é palabra arcaica galega que quere dicir “vereda” por tanto Vallibria ou Val de Brea, nome antigo de Mondoñedo, era a Vila en o camiño que conducía á costa desde Lucus Augusti. Por tanto toda a zona onde se atopa o pazo, que abarca o Couto de Outeiro, era a localización da cidade de Vallibria: por mor da doazón de Dona Urraca, do territorio da Diocese no século XII, a cidade trasládase ao val onde se inician os cimentos da catedral. O pasado histórico do pazo é ancestral e sempre foi importante: talvez una Domus ou un templo en época romana, despois torre de xustiza en época alto medieval, convento das concepcionistas e pazo señorial.

A porta principal conserva un escudo cunha lenda escrita polo Licenciado Molina, canónico malagueño do século XVI, onde fai referencia á muller inglesa (a raíña Elisabeth I de Inglaterra) e talvez sexa a única citación sobre pedra, en toda España, desta raíña que tantos problemas deu a este País.

A actual construción é obra do arquitecto cántabro Diego Ibáñez Pacheco o mesmo que construíu o claustro da catedral de Mondoñedo, leste reutilizou as mesmas pedras que facían parte da torre vella e os escudos que facían parte da construción medieval. Despois do traslado das monxas concepcionistas intramuros no século XVIII, hai constancia que se desmontou parte do pazo paira poder construír o convento actual. No pazo queda vestixio desta demolición.

Sempre no século XVIII temos testemuño que un home de cor fuxiu dun barco negreiro inglés, no Ferrol e chegou correndo até Mondoñedo onde o capturaron e foi encadeado nas mazmorras do pazo onde finalmente morreu, chamábase Cairo e foi bautizado co nome de José. A súa partida de bautismo consérvase na parroquia de Santiago de Mondoñedo.

O pazo ten unhas vistas impresionantes por todos os lados dado que no seu momento foi lugar estratéxico; de feito a entrada principal segue no lado máis oculto do lugar, talvez segue sendo a entrada da antiga torre anteriormente mencionada.

San Isidro é unido tamén á literatura: escribe García Lorca sobre o personaxe de Mariana Pineda, a primeira muller executada con garrote vil por bordar a bandeira da Liberdade no século XIX. O Xuíz que a condenou era de Alfoz (Lugo) e a súa esposa era a dona do pazo, a cal está enterrada na capela e probablemente alí levaron os restos, segundo testamento, do seu esposo morto en exilio en Roma.

Observáronse no interior da propiedade fenómenos paranormales vinculados aos seus antigos moradores

                                  Simonetta Dondi dall’Orologio