SAN ISIDROKO ZELAIA - MONDOÑEDO

Mondoñedoko San Isidroko Jaurerria eskualdeko jauregi handiena da, eta Dorre Zaharra izan zen, Erdi Aroko agirietan, jurisdikzio zibilean eta kriminalean horrela deitua. Desagertutako justizia-erroilua gordetzen du, azken horiek, XIX. mendearen hasieran Napoleonek aginduta.

Jabetzan, miliario erromatar bat aurkitu zen, eta galtzada erromatarraren zati bat gordetzen da: Trapero Pardo ikasle galiziarrak “Brea” edo “Bria” galiziar hitz arkaikoa dela zioen, eta, beraz, “vereda” esan nahi du; beraz, Vallibria edo Val de Brea, Mondoñedoren izen zaharra, Lui Gustaucusgustaucusera zihoazen bidean. Beraz, Outeiroko Coutoa hartzen duen zelaia zegoen eremu osoa Vallibria hiria zen: Urraca andrearen dohaintzaren ondorioz, XII. mendean elizbarrutiaren lurraldetik, hiria katedralaren zimenduak hasten diren ibarrera joan zen. Bakearen iragan historikoa antzinakoa da eta beti izan zen garrantzitsua: agian Domus bat edo erromatarren garaiko tenplu bat, gero Erdi Aroko garaiko justizia-dorrea, kontzeptuisten komentua eta jaurerriko bakea.

Ate nagusiak Molina lizentziatuak idatzitako legenda bat duen armarria du. Legenda hori Malagako XVI. mendeko kanonikoa da, eta emakume ingelesari (Ingalaterrako Elisabeth I erregina) egiten dio erreferentzia, eta, agian, bera da Espainia osoan harriari buruzko zitazio bakarra, herrialde horri hainbeste arazo eman zizkion erregina horrena.

Gaur egungo eraikuntza Diego Ibáñez Pacheco kantabriar arkitektoak egin zuen, Mondoñedoko katedraleko klaustroak eraiki zuen berak, eta dorre zaharraren zati ziren harri berak eta Erdi Aroko eraikuntzaren zati ziren armarriak erabili zituen. XVIII. mendean harresi barneko monja kontzeptuistak lekuz aldatu ondoren, badakigu bakearen zati bat desmuntatu zela gaur egungo komentua eraiki ahal izateko. Bazterrean eraispen horren aztarnak daude.

XVIII. mendean, beti dugu testigantza bat: gizon beltz batek ihes egin zuen ontzi beltz ingeles batetik, Ferroletik, eta Mondoñedoraino iritsi zen korrika. Han harrapatu zuten, eta zelaiaren mazmorretan kateatu zuten. Han hil zen azkenean, Kairo izena zuen, eta Jose izena jarri zioten. Mondoñedoko Santiago parrokian gordetzen da bataiatzeko partida.

Jauregiak ikuspegi ikusgarriak ditu alde guztietatik, bere garaian leku estrategikoa izan baitzen; izan ere, sarrera nagusia lekuaren alderik ezkutuenean jarraitzen du, agian, lehen aipatutako dorre zaharraren sarrera izango da.

San Isidro literaturarekin ere bat egiten du: idatzi du García Lorcak Mariana Pinedaren pertsonaiaz, XIX. mendean Askatasunaren bandera bordatzeagatik garrote mugikorrarekin egindako lehen emakumeaz. Kondenatu zuen epailea Alfozena (Lugo) zen, eta haren emaztea bakearen jabea zen. Bake hori kaperan lurperatuta dago, eta han eraman zituzten, testamentuaren arabera, Erroman erbestean hildako senarraren hondakinak.

Jabetzaren barruan, antzinako bizilagunei lotutako fenomeno paranormalak ikusi dira.

Simonetta Dondi dall’Orologioa